U Srbiji i Republici Srpskoj se obeležava Dan državnosti - Sretenje

Zajedničko obeležavanje Sretenja u Srbiji i Republici Srpskoj jedan je od zaključaka Deklaracije usvojene na Svesrpskom saboru prošlog leta u Beogradu, a slavi se u znak sećanja na početak Prvog srpskog ustanka 1804, i u spomen na dan kada je u Kragujevcu 1835. godine donet prvi ustav Knjažestva Serbie.

Veliki nemački istoričar Leopold Ranke, tvorac moderne istorijske nauke, objavio je 1829. knjigu naslovljenu "Srpska revolucija" u kojoj je opisao izbijanje ustanka koji je predvodio Karađorđe, njegov tok, a onda i dubok društveni preobražaj koji je usledio narednih decenija, posle uspeha Drugog srpskog ustanka pod Milošem Obrenovićem, sistematskim uklanjanjem turskog nasleđa.

Ne samo da su najveći umovi onovremene Evrope Karađorđev ustanak razumeli kao proces koji se da porediti sa velikim revolucionarnim promenama drugde u svetu, nego su upravo srpski ustanci, pokazalo se, bili uzor, predložak, za ustanke i drugih porobljenih hrišćanskih naroda Jugoistoka Evrope, u prvom redu Grka.

Ranke je nesumnjivo bio svestan da se tim putem postupno gradi novi tip nacionalne države, što je za Nemce njegovog vremena takođe bilo važno. Neposredan povod za Karađorđevu bunu, izbijanje Prvog srpskog ustanka na Sretenje 1804. godine, bila je Seča knezova, kada su dahije krenule u sistematsko uklanjanjanje, likvidaciju, istaknutijih Srba.

Tokom januara i februara 1804. ubijeno je više od sedamdeset osoba iz reda najugledniji među Srbima na prostoru pašaluka. Među njima su verovatno najznamenitiji bili Aleksa Nenadović i Ilija Birčanin iz valjevskog kraja. Potom, sredinom februara, na Sretenje, te 1804. godine, grupa prvaka sa prostora tadašnjeg Beogradskog odnosno Smederevskog pašaluka, oni koji su uspeli da izmaknu turskom teroru, samovolji dahija, sastaje se u Orašcu, u središtu Šumadije, kako bi se dogovorilo šta nadalje činiti.

Donesena je odluka o dizanju bune. Za predvodnika, vožda, izabran je Karađorđe, Đorđe Petrović, poznat kao vešt i preduzimljiv, britke pameti. Znalo se da je reč o odlučnom čoveku, doduše preke naravi. Prisutni sveštenik Atanasije, iz Bukovika, potom je blagoslovio prisutne, a zatim ih i zakleo na vernost Voždu, njih oko 300. Karađorđe je već imao ozbiljno ratno iskustvo, ratovao je kao frajkor, u sklopu austrijskih trupa protiv Turaka.

Vojevao je 1788/1791 do Svištovskog mira. Frajkorpus tadašnje države Habzburga uglavnom su, prema Turskoj, popunjavali Srbi. Pretpostavljeni su im najčešće bili graničarski oficiri. Upamćeni su njihovi zapovednici, kao pukovnik Mihailo Mihaljević ili opevani kapetan Koča Anđelković. Dahije su inače bili odmetnici od centralnih vlasti na Bosforu. Uklonili su, sredinom decembra 1801, Hadži Mustafa Pašu, koji je u Beogradu stolovao kao sultanov legalni namesnik, vladajući odmereno, sa dosta takta.

Uveli su potom sistematski teror, koji će postupno dovesti do otpora. Opseg bune koju je Karađorđeve poveo, danas poznate kao Prvi srpski ustanak, bio je iznenađujući. Ne samo za dahije i njima bliske odmetnike, već i za turske vlasti, a bunt je zapažen i širom ondašnje Evrope. Buna se, zahvaljujući preduzimljivosti i odlučnosti Karađorđa, brzo rasplamsala.

Uz mnogo muke uspelo mu je da sunarodnike podigne na bunt. Ustanici su oslobodili veći deo pašaluka, kolubarski kraj, Šumadiju, potom istočne krajeve, Pomoravlje, Podrinje. Ustanak se nadalje zatim širio južnije.

Četvorica dahija se, kada je postalo jasno da će beogradski grad, tvrđava, dospeti u ruke ustanika odlučuju na beg niz Dunav. Posekao ih je vojvoda Milenko Stojković, jula 1804, na dunavskom ostrvu Ada Kale, u klisuri Đerdapa. Uklanjanje dahija dogodilo se uz saglasnost legalnih predstavnika sultana.

Kada je postalo jasno da Karađorđevi ustanici nemaju nameru da polože oružje, sultan na Srbe šalje Hafiz pašu. Prethodno, stav je bio da se ustanici bore protiv uzurpatora. Od poraza Hafiz paše na Ivankovcu, avgusta 1805. jasno je da su Srbi u ustanku protiv vlasti sultana odnosno turske vlasti bez razlike. Uslediće pobede Srba na Mišaru i Deligradu, avgusta odnosno septembra 1806. godine.

Čitav Beogradski pašaluk oslobođen je tokom 1807. godine. Sudbinu Prvog srpskog ustanka odrediće ishod sporazuma koji je Rusija, suočena sa invazijom Napoleona, sklopila s Turskom, u Bukureštu, maja 1812.

Prvi srpski ustanak ugušen je oktobra 1813. Karađorđe i drugi srpski prvaci, uz mnoštvo naroda, prebegli su u Austriju. Među retkim ustaničkim prvacima koji su u Srbiji ostali, odbacivši beg, bio je i Milos Obrenović potonji predvodnik Drugog srpskog ustanka aprila 1815. godine.

Od jeseni 1813. Turci u Srbiji sprovode strahovit teror. Knjaz Miloš Obrenović pokazaće se ne samo kao vešt ratnik nego i kao mudar pregovarač. Postupno, uspelo mu je da dovede do povlačenja Turaka, osim iz utvrđenih gradova. Podelio je zatim dotadašnju spahijsku zemlju srpskim seljacima, što je označilo najdublji društveni preobražaj. Ma kako tragično završena, Karađorđeva buna postavila je temelje nove srpske države.

Karađorđevi ustanici, za razliku od grčkih docnije, koji su uživali podršku gotovo čitave Evrope, pomoć su dobijali isključivo od Srba sa prostora Austrije, uglavnom potonje Vojvodine. Prvi učeni ljudi Srbije takođe su pristigli iz Vojvodine, poput Dositeja Obradovića, Ivana Jugovića, Mihaila Filipovića Grujovića, uključujući školovane oficire, naoružanje, municiju. Iz okrilja karlovačkog mitropolita Stefana Stratimirovića, koji je sve vreme sistematski pomagao, potekla su i prva heraldička znamenja srpskih ustanika.

U Sremu se već uveliko, tokom čitavog 18. veka, negovao kult Svetih Nemanjića, priređivane su i objavljivane knjige, bakrorezi, mape, kojima su negovane tradicije Srbije srednjeg veka, uz bogoslužbenu ikonografiju. Na Sretenje 1835. godine donet je i prvi, mada kratkotrajni ustav Knjažestva Serbie.

Autor Ustava Dimitrije Davidović, prethodno je u Beču, gde je studirao medicinu, osnovao i vodio, zajedno sa Dimitrijem Frušićem "Novine serbske". Obojica su bili rodom iz Srema. Davidović se, pošto je list suočen sa finansijskim nedaćama ugušen, početkom dvadesetih zaputio kod knjaza Miloša, u Srbiju, gde će takođe uređivati novine, uz više drugih važnih dužnosti.

Ustav, poznat kao Sretenjski, Davidović je oblikovao po uzoru na ustavna rešenja ondašnje Francuske i upravo osamostaljene Belgije, sasvim neprimereno prilikama onovremene Srbije. U to vreme, ustave još nisu imale ni Austrija, ni Rusija, pogotovo Turska.

Pod njihovim pritiskom on je otuda ubrzo stavljen van snage. Važio je, formalno, ukupno 55 dana. Dan državnosti Srbije je kao državni praznik u Srbiji uveden 10. jula 2001, a slavi se od 15. februara 2002. godine.

Komentari (0) Ostavi komentar